Nghề làm gốm là một nghề thủ công lâu đời, liên quan đến việc tạo ra các vật dụng từ đất sét bằng cách nặn, tạo hình, nung và tráng men. Dưới đây là mô tả chi tiết về nghề làm gốm:
1. Nguyên liệu:
Đất sét:
Đây là nguyên liệu chính, có nhiều loại đất sét khác nhau với thành phần và tính chất khác nhau, phù hợp với các mục đích sử dụng khác nhau. Ví dụ: đất sét trắng (cao lanh) thích hợp cho gốm sứ cao cấp, đất sét đỏ phù hợp cho gốm thô.
Nước:
Dùng để nhào trộn đất sét, tạo độ dẻo và dễ tạo hình.
Men:
Hợp chất thủy tinh được phủ lên bề mặt gốm trước khi nung lần cuối, tạo màu sắc, độ bóng và bảo vệ sản phẩm. Men có thể được tạo từ tro thực vật, khoáng chất, oxit kim loại…
Nguyên liệu phụ gia:
Tùy thuộc vào loại gốm và kỹ thuật, người thợ có thể sử dụng thêm các nguyên liệu như cát, sỏi, bột đá, bột xương… để điều chỉnh độ co ngót, độ bền của đất sét.
2. Quy trình sản xuất:
Khai thác và xử lý đất sét:
Đất sét được khai thác từ mỏ, sau đó được nghiền nhỏ, lọc tạp chất và phơi khô.
Nhào trộn đất sét:
Đất sét khô được trộn với nước theo tỷ lệ nhất định, nhào kỹ để tạo thành khối đất dẻo, mịn và không còn bọt khí. Quá trình này rất quan trọng để đảm bảo sản phẩm không bị nứt vỡ khi nung.
Tạo hình:
Đây là bước quan trọng nhất, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người thợ. Có nhiều kỹ thuật tạo hình khác nhau:
Vuốt tay:
Dùng tay để nặn và tạo hình trực tiếp trên bàn xoay (bàn tiện). Kỹ thuật này thường dùng để làm các sản phẩm có hình dạng phức tạp, độc đáo.
Đúc khuôn:
Đất sét lỏng (hồ loãng) được đổ vào khuôn thạch cao. Khi đất sét se lại, người thợ sẽ lấy sản phẩm ra khỏi khuôn. Phương pháp này thích hợp cho sản xuất hàng loạt các sản phẩm có hình dạng giống nhau.
Nặn bằng tay:
Sử dụng các dụng cụ đơn giản để nặn và ghép các bộ phận của sản phẩm.
Sửa nguội:
Sau khi tạo hình, sản phẩm được để khô tự nhiên. Khi đất sét còn ẩm, người thợ sẽ dùng dao, bay để gọt, sửa, làm mịn bề mặt và tạo các chi tiết trang trí.
Nung sơ (nung biscuit):
Sản phẩm được nung ở nhiệt độ khoảng 800-900°C để loại bỏ nước và các chất hữu cơ, giúp sản phẩm cứng cáp hơn.
Tráng men:
Men được pha chế theo công thức và phủ lên bề mặt sản phẩm bằng cách nhúng, phun hoặc quét.
Nung men:
Sản phẩm được nung lần cuối ở nhiệt độ cao hơn (1200-1300°C tùy loại men và đất sét) để men chảy ra, tạo thành lớp thủy tinh bóng đẹp, bảo vệ và trang trí sản phẩm. Quá trình nung rất quan trọng, quyết định màu sắc và chất lượng của sản phẩm.
Phân loại và hoàn thiện:
Sản phẩm sau khi nung được kiểm tra, phân loại và hoàn thiện các chi tiết cuối cùng.
3. Các loại hình sản phẩm:
Nghề làm gốm tạo ra vô số sản phẩm phục vụ đời sống, bao gồm:
Đồ gia dụng:
Bát, đĩa, ấm chén, bình hoa, lọ đựng gia vị, chậu cây…
Đồ trang trí:
Tượng, phù điêu, tranh gốm, đèn trang trí…
Vật liệu xây dựng:
Gạch, ngói, gốm ốp lát…
Đồ thờ cúng:
Lư hương, bát hương, mâm bồng…
Gốm mỹ thuật:
Các tác phẩm nghệ thuật độc đáo, thể hiện ý tưởng và kỹ thuật của người nghệ nhân.
4. Đặc điểm của nghề làm gốm:
Tính thủ công cao:
Mỗi sản phẩm gốm đều mang dấu ấn cá nhân của người thợ.
Yếu tố nghệ thuật:
Gốm không chỉ là vật dụng mà còn là tác phẩm nghệ thuật, thể hiện văn hóa và thẩm mỹ của cộng đồng.
Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại:
Nghề gốm vẫn giữ gìn những kỹ thuật truyền thống, đồng thời áp dụng các công nghệ mới để nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm.
Sự sáng tạo không ngừng:
Người thợ gốm luôn tìm tòi, sáng tạo ra những kiểu dáng, màu sắc và kỹ thuật mới để đáp ứng nhu cầu thị trường.
5. Các làng gốm nổi tiếng ở Việt Nam:
Bát Tràng (Hà Nội):
Nổi tiếng với gốm gia dụng và gốm trang trí cao cấp.
Thổ Hà (Bắc Giang):
Nổi tiếng với gốm sành, gốm xây dựng.
Phù Lãng (Bắc Ninh):
Nổi tiếng với gốm gia dụng và gốm mỹ thuật.
Chu Đậu (Hải Dương):
Nổi tiếng với gốm men lam cổ.
Bàu Trúc (Ninh Thuận):
Nổi tiếng với gốm Chăm truyền thống, làm bằng tay hoàn toàn.
Lái Thiêu (Bình Dương):
Nổi tiếng với gốm sứ mỹ nghệ.
Biên Hòa (Đồng Nai):
Nổi tiếng với gốm men xanh rêu.
Nghề làm gốm không chỉ là một nghề thủ công mà còn là một di sản văn hóa quý giá, cần được bảo tồn và phát triển.
http://khcn.dthu.edu.vn/index.php?language=vi&nv=statistics&nvvithemever=t&nv_redirect=aHR0cHM6Ly92aWVjbGFtaGNtLmluZm8=